Svaštara

[UrbanBaby]

Text iz knjige "Sinovi Sandzaka" Haruna Crnovrsanina i Nura Sadikovica

Aćif efendija (Bljuta) Hadžiahmetović
(1887-1945)

Aćif (Bljuta) Hadžiahmetović, u narodu poznat kao Aćif efendija, jedan je od najuglednijih sandžačkih političara između dva svjetska rata. To je čovjek koji je bio najzaslužniji za odbranu sandžačkog glavnog grada od četnika. Aćif efendija je rođen 1887. godine u Novom Pazaru, od oca Emin-age Bljute i majke Jalduze. Aćif nije imao braće već dvije sestre, stariju Azizu i mlađu Ulfetu-Ufu. Iako se preživao Bljuta po ocu on je uzeo drugo prezime (Hadžiahmetović), po djedu Ahmetu koji je bio hadžija. Prema podacima rahmteli Omera efendije Koničanina Aćif je "za vrijeme turske uprave završio "ruždiju" (nižu gimnaziju) u Novom Pazaru a kasnije bio sudski pisar u Vučitrnu. Poslije zaposijedanja Novog Pazara, početkom 1913. godine Aćif seli u Tursku, gdje ga zatiče Prvi svjetski rat." Završio je tursku vojnu akademiju u Bitolju, istu onu na kojoj je studirao i prvi turski predsjednik Mustafa Kemal-Ataturk. Po završetku akademije stekao je čin kapetana.

Nakon završetka rata (1920) vraća se u Pazar i odmah se uključuje u politički život ovog grada.
U novoj državi, Kraljevini Jugoslaviji, Aćif efendija, zajedno sa Ferhat-beg Dragom, postaje jedan od vođa bošnjačko-albanske stranke Džemijet-el-islami. Ova stranka je okupljala Bošnjake i Albance muslimane iz Sandžaka, Kosova i Makedonije. Pošto nije htjela da se potčini diktaturi kralja Aleksandra l i Nikole Pašića, Džemijetu je, nakon velikog terora nad Bošnjacima novopazarskog sreza, 1924. godine zabranjen rad. Aćif efendija je tokom 1939. godine i prve polovine 1940. godine bio član Vakufske direkcije i Vakufskog sabora u Skoplju." (2)
Od ukidanja Džemijeta 1924. pa do pojave SDA (Stranke demokratske akcije) 1990. godine, Bošnjaci-muslimani sa ovih prostora nisu imali svoju političku stranku. Sandžački narod je Aćif efendiji posebno zahvalan zbog njegovog angažovanja u zaustavljanju iseljavanja muslimanskog življa u Tursku. On je kao centralna figura bošnjačkog političkog i vjerskog organizovanja u novopazarskom kraju, bio meta tri neuspjela politička atentata. Za prva dva odgovorni su velikosrpski nacionalisti iz Beograda, a za treći su odgovorni lokalni komunisti koji su za egzekutora bili odredili Hasa Rožajca, ali se na kraju od toga odustalo.
Prema izjavi Huseina-Gena Zatrića, jednog od najboljih poznavalaca ratnih i poratnih zbivanja u novopazarskom kraju, "prvi atentat" na Aćifa efendiju je izvršio lokalni srpski nacionalist Miljojko Roginjac. Bilo je to u ljeto 1933. godine. Napadač je sačekao Hadžiahmetovića ispred njegove kuće koja se nalazila u Ćerćiskom sokaku (današnja ul. Gojka Bačanina), i napao ga noću sjekirom s leđa. Ulica je bila slabo osvijetljena ali je Aćif opazio njegovu sjenku na zidu i hitro se okrenuo. Roginjac ga je okrznuo sjekirom po glavi i ramenu. Pa ipak, Aćif efendija je uspio da mu istrgne sjekiru iz ruku i da pozove komšije koji su brzo istrčali i pružili pomoć ranjenom Hadžiahmetoviću."

O ovom događaju pisao je i Omer-efendija Koničanin u svojim Sjećanjima:
"U toku ljeta 1933. godine, za vrijeme Ramazana, dva nepoznata čovjeka napali su sjekirom Aćifa Hadžiahmetovića. Napad je izvršen u Žičkoj ulici, sada ulica Gojka Bačanina, ispred Aćifove kuće. Organizatori napada planirali su da se Aćif ubije. To im nije uspjelo. Aćif je zadobio samo teže povrede po glavi i ramenu. Po čaršiji se pričalo da su Aćifa napali i povrijedili Miljojko Roginjac, službenik, sada radi u Higijenskom zavodu u Novom Pazaru i Bako Marovac, radnik, oba iz Novog Pazara. Istraga je konstatovala da su napadači nepoznati."

Drugi atentat je 1935. godine pokušao da izvrši Murat Kamešničanin, član "Jereze 1" i Aćif efendijin politički protivnik, u hotelu "Vrbak". Treći atentat je trebao da izvede Haso Rožajac ali se u posljednjem trenutku odustalo od toga.

Sudbonosne 1941. godine Aćif efendija organizuje odbranu Pazara od napada srbijanskih četnika koji su krenuli iz pravca grada Raške. Neprijateljski plan je bio da Sandžak pritisnu sa svih strana, prvo iz pravca istočne Bosne, zatim iz pravca Crne Gore, a sa srbijanske strane iz pravca Ivanjice i Raške. Cilj četničkih komandanata je bio zauzeti Novi Pazar, a njegovo stanovništvo pobiti i protjerati. Međutim, događaji su pokazali da je najžešći otpor četničkim jedinicama pružilo baš stanovništvo Novog Pazara, potpomognuto jedinicama sa Pešteri i jedinicama kosovskih Albanaca koje je predvodio legendarni Šaban Poluža. Na planinama koje okružuju Novi Pazar polovinom 1941, godine se formiraju četnički odredi sastavljeni od Srba iz deževskog (novopazarskog) i moravičkog sreza. Planine Kopaonik, Rogozna, Golija, i dolina rijeke Ibra u pravcu Raške i Kraljeva, bile su prepune četnika.
Istog dana kada je Kraljevina Jugoslavija potpisala bezuslovnu kapitulaciju (17. aprila 1941.), njemačka vojska je ušla u Novi Pazar. Stanovnici nisu skrivali zadovoljstvo zbog dolaska Nijemaca, jer su se nadali da će u okviru nove vlasti biti bolje nego pod srpsko-crnogorskom okupacijom uspostavljenom u novembru 1912. godine. Poštujući historijsko pravo na autonomnost ove regije, njemačka komanda je dozvolila i omogućila sandžačkim prvacima da povrate vlast koja im je oduzeta nakon Prvog balkanskog rata 1912. godine.

Na Savjetovanju u Kosovskoj Mitrovici, koje je njemačka Krajskomanda organizovala 19. aprila 1941., politička vlast i upravljanje se predaje sandžačkim Bošnjacima-muslimanima. Pored Bošnjaka na ovom sastanku koji je održan u hotelu "Jadran", prisustvovali su i najuticajniji kosovski Albanci. Na savjetovanju je bilo oko 60 Albanaca i Bošnjaka i 20 njemačkih oficira koje je predvodio general Eberhart. Iz Pazara su bili prisutni Aćif efendija i Ahmed Daca, iz Sjenice Omer Čingić i još jedan predstavnik iz Tutina. Ključne funkcije u Novom Pazaru preuzimaju Aćif efendija, Ahmed Daca i Bahrija Abdurahmanović. Sve važne položaje koje su ranije držali Srbi preuzeli su Bošnjaci, a iz žandarmerije su izbačeni svi Srbi i Crnogorci, jer Hadžiahmetović nije imao povjerenja u njih. Ta njegova dalekovidost i preventiva pokazale su se u kasnijim događajima kao potez koji je spasio Novi Pazar a time i cijeli Sandžak, jer ključ odbrane nalazio se u ovom gradu. Za komandanta žandarmerije postavljen je kaplar Azem Hadžović. U red najuglednijih Pazaraca tog vremena, pored Aćif efendije ulazili su sljedeći prvaci: Ahmed-aga Daca, sreski načelnik i predsjednik opštine Novi Pazar, Ejup-aga Ljajić, Murat efendija Sukić, muftija, Džemail-aga Bošnjović, Mahmut efendija Elfić, Alijaga Ćilerdžić Avdul-aga Ćilerdžić, Ahmet-aga Ćilerdžić, Šemsi-beg Čavić, Sulejman-beg Rasovac, Šerif-aga i njegov sin Sinan-aga Grbović, Šućurija efendija Hamzagić, Jonuz-aga Gusinac, Šefkija Kapidžić, advokat, Bahrija Abdurahmanović, diplomirani ekonomista i drugi. Pored pazarskog muftije Murat efendije Sukića najveći vjerski autoritet je bio hafiz Ibrahim Riđanović, koji je u ovaj grad došao iz Bosne i u kojem je proveo niz godina službujući kao šerijatski sudija. Riđanović je kod ovdašnjeg stanovništva stekao ogroman ugled, pa mu je prilikom njegovog povratka u Sarajevo priređen nesvakidašnji ispraćaj. On je Novi Pazar napustio 1936. godine, odakle je otišao na novu službu u Sarajevo. Jedan je od potpisnika čuvene "El Hidajine" Sarajevske rezolucije iz 1941. godine, prvog antifašističkog protesta u tadašnjoj porobljenoj Evropi.

S obzirom da je odlično poznavao uticajne Albance sa Kosova, Aćif je ubrzano počeo raditi na naoružavanju stanovništva Novog Pazara i okoline, kako bi se uspješno suprotstavili nadolazećoj četničkoj opasnosti. Osjećajući kakvo se zlo sprema iz Srbije i Crne Gore, sandžački Bošnjaci se organizuju u samoodbrambene jedinice, u narodu poznate kao Narodna milicija ili samo Muslimanska milicija. One su formirane kao prirodan odbrambeni refleks muslimanskog stanovništva na nadolazeću četničku opasnost koja je vrebala iz Ibarske doline i sa planina Kopaonika, Golije, Javora, Zlatara, Bjelasice, i drugih na kojima su živjeli srpski i crnogorski seljaci koji su oduvijek gajili mržnju prema Bošnjacima i vrebali pogodne trenutke (uglavnom su to bili veći ratovi), kada su silazili sa brda i izvodili krvave pireve po pitomim sandžačkim mjestima. Da su planine i šume mjesta gdje se Srbi i Crnogorci najprirodnije osjećaju, pokazao je i rat koji se vodio u Bosni i Hercegovini (1992-1995).

Prema planu Draže Mihajlovića, četnici sve jače stežu obruč oko Novog Pazara. Oni su planirali opkoliti Pazar sa tri strane, iz pravca Ibarske doline, jedinicama koje je predvodio Radomir Cvetić, aktivni kapetan kraljeve vojske. Sa planine Golije, koja se nalazi sjeverozapadno od Novog Pazara trebalo je da napadnu vasojevićki četnici, l najzad iz trećeg pravca, s desne strane Pazar su trebale napasti četničke jedinice s Kopaonika, Rogozne, Ibarskog Kolašina, Nikoljače i Vračeva koje je predvodio Mašan Đurović...

http://img682.imageshack.us/img682/9025/12546467.jpg